توضیحات
مقدمه
از منظر قرآن کریم تفاوت بسیاری میان مؤمن و مسلِم وجود دارد؛ خداوند در آیه ۱۴ از سوره مبارکه حجرات به اعرابی که تنها شهادتین را بر زبان جاری نموده بودند و خود را مؤمن می‌پنداشتند می‌فرماید:
<قَالَتِ الْأَعْرَابُ ءَامَنَّا قُل لَّمْ تُؤْمِنُواْ وَ لَاکِن قُولُواْ أَسْلَمْنَا وَ لَمَّا یَدْخُلِ الْایمَانُ فىِ قُلُوبِکُمْ… >
اعراب (بادیهنشین) گفتند: «ایمان آوردهایم» بگو: «شما ایمان نیاوردهاید، ولى بگویید اسلام آوردهایم، اما هنوز ایمان وارد قلب شما نشده است…».
از طرفی خداوند ثمره گرفتن از اسلام، سعادت، هدایت و رستگاری قرآنی را از آنِ مؤمنین می‌داند و می‌فرماید: «قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ».
شیعه به پیروی از قرآن کریم و سنت نبوی، از طریق سیره علوی و تبعیت از اهل بیت(علیهم السلام) برای نیل به ایمان، مبانی و ارکان آن را مورد توجه قرار می‌دهد و معتقد است بدون پایه‌ریزی درست و در صورت عدم توجه به اصول و مبادی ایمان، نیل بدان میسر نخواهد شد.
هیچ بنای اصولی و محکمی، بدون دقت در پایه‌ها و ارکان آن استوار نخواهد ماند و هیچ درخت شاداب و مثمر ثمری بدون ریشه سالمی که تغذیه کننده شاخه‌ها و ساقه‌هاست، پا بر جا نمی‌ماند؛ لذا اگر معارف اسلامی را شامل عقاید، اخلاق و احکام بدانیم، گرچه تا احکام و عمل به فرامین اسلامی صورت نپذیرد، نتایج دینی برای فرد حاصل نمی‌شود و اگر اخلاق دینی در یک مسلمان نمودار نباشد، به هدف دین نائل نشده است؛ لکن پایه اصلی همه آن‌ها مبانی اعتقادی، نحوه نگرش صحیح و جهان‍‌بینی درست و الهی آن فرد خواهد بود و بر همین مبنا اگر معارف دینی را به درختی تشبیه کنیم، ریشه آن مباحث اعتقادی، ساقه و شاخه‌های آن احکام عبادی و میوه و ثمره آن اخلاق می‌باشد.
امیرالمؤمنین علی(ع) اهالی افراط و تفریط را جاهل برمی‌شمارند و می‌فرمایند:
لا تَرَی الجاهِلُ اِلّا مُفرِطاً اَوْ مُفَرِّطاً
نادان را نخواهی دید مگر افراط‌گر یا تفریط‌گر.
متأسفانه این نشانه جهل، به امر مهم و حیاتی تعقل و تفکر در مورد مبانی اعتقادی نیز راه یافته و حتی دامن‌گیر شیعیان و مدعیان پیروی از اهل بیت(علیهم السلام) گردیده است.
اگر پیروان ابوالحسن اشعری حُسن و قبح عقلی را منکر شدند و به بهانه قداست دینی و ارج نهادن به آن، تفکر و تعقل در اصول دین را نفی نمودند جای تعجب نیست؛ حیرت‌آور آنجاست که به نام شیعه و پیروی از خاندان عصمت و طهارت(علیهم السلام) گاه به نام اخباریون دخالت عقل در استنباط احکام و اجتهاد صحیح را نفی نموده؛ گاه به نام مکتب تفکیک تعقل در اصول دین و تحقیق صحیح و همه جانبه در امر تحقیقی عقاید را نادیده گرفته‌اند و نیز گاهی در نقطه مقابل اینان تحت عنوان روشن فکری و اهمیت قائل شدن برای عقل، حد کارایی آن را نادیده گرفته، میان مستقلات و غیر مستقلات عقلیه تفاوت قائل نشده و برای عقل حق دخالت در جعل حکم و حتی توان جایگزینی وحی را قائل گردیده‌اند.
گروهی به عقاید اهمیت نداده، تنها به ظواهر احکام دل خوش نموده‌اند و گروهی به بهانه اهمیت دادن به عقاید، برای احکام ارزش و بهایی قائل نشده‌اند. جمعی نیز به بهانه اهمیت داشتن اخلاق، به عقاید و احکام بی‌توجه شده، خود را با بیان «دل باید پاک باشد» قانع ساخته و ارکان ایمان شیعی را نادیده گرفته‌اند.
دقت در آیات و روایات و تعمق در قرآن و سنت معصومین(علیهم السلام) برای ما روشن می‌سازد مؤمن راستین کسی است که در مقام عقاید، باور و نگرش، اهل نظر و مستدل و در مقام عمل و گرایش، مجتهد یا مقلد و در موضع اخلاق و کشش، مقید به اخلاقیات باشد و مظهر کسانی گردد که قرآن کریم درباره آن‌ها می‌فرماید:
<… الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ… >
… کسانى که ایمان آورده و کارهاى شایسته انجام دادهاند… .
اینجانب در طول این چند دهه که در داخل ایران و خارج از آن با اقشار مختلف دانشگاهی و غیر دانشگاهی جلسات و کلاس‌های متعدد داشته‌ام، به وجود نیاز به تبیین این مبانی واقف گشتم و در حد بضاعت مزجات خویش، در قالب سخنرانی، کتاب و مقالات، بدان‌ها پرداختم.
استقبال جوانان و احساس نیاز به یک مجموعه منظم و مکتوب در حوزه مبانی اعتقادی شیعی، برخی عزیزان را واداشت تا همت گماشته و آن مطالب پراکنده را در قالب سه جلد کتاب تنظیم نمایند. عمده مطالبی که در این مجموعه فراهم آمده، شکلی مکتوب از مجموعه سخنرانی‌‍های حقیر در مرکز اسلامی اورنج کانتی می‌باشد؛ علاوه بر این، در راستای تلاش برای نظم بهتر مباحث، سه مقاله از مقالات چاپ شده اینجانب و خلاصه‌ای از بحث توحید در کتاب اصول عقاید، به مطالب جلد اوّل افزوده شده است.
این مجموعه حاصل زحمات، تلاش‌های بی‌دریغ و کوشش‌های صادقانه و عالمانه صدیق گرامی و دل سوخته مکتب اهل بیت(علیهم السلام) جناب آقای دکتر امید آهنچی و همچنین سرکار خانم مهندس لیدا حاجی‌بابا می‌باشد که امیدوارم خداوند به این عزیزان توفیقات روز افزون عنایت فرماید و این مختصر را به لطف و کرم خود پذیرا باشد.
محمد اسدی گرمارودی
جمعه ۲۷ ربیع الثانی ۱۴۳۷
مطابق با ۱۳۹۴/۱۰/۱۸